Frosna öxl

Hver er líkleg(t/ur) til að fá frosna öxl?

Algengt er að fólk á aldrinum 40–60 ára þrói með sér frosna öxl. Konur greinast oftar en karlar.

Af þeim sem fá frosna öxl upplifa 6–17% einnig vandamál í hinni öxlinni. Þetta gerist yfirleitt innan fimm ára eftir að fyrsta öxlin byrjaði að valda vandræðum, og oftast eftir að hún hefur læknast.

Rannsóknir benda til þess að fólk með sykursýki, skjaldkirtilsvandamál, hjarta- eða lungnasjúkdóma eða Parkinsons-sjúkdóm hafi aukna áhættu á að þróa með sér frosna öxl. Frosin öxl er fimm sinnum algengari hjá einstaklingum með sykursýki, hvort sem um er að ræða sykursýki af tegund 1 eða 2.

Einnig er fólk sem vinnur kyrrsetustörf sé viðkvæmara fyrir þessu ástandi.

Orsakir frosinnar axlar  

Greiningin „frosin öxl“ skiptist í tvo flokka; frumkomna (idiopathic) og síðkomna. Síðkomin frosin öxl er flokkur fyrir þær þekktu orsakir sem geta valdið ástandinu. Frumkomin frosin öxl getur stafað af öðrum kerfisbundnum vandamálum í líkamanum, eins og sykursýki og skjaldkirtilstruflunum.

Við sykursýki ræðst líkaminn á hluta af eigin frumum, sem veldur bólgu í vefjum líkamans.

Hér getur vefurinn í liðpokanum í öxlinni orðið fyrir miklum áhrifum, og við langvarandi bólguástand getur liðpokinn dregist saman, sem takmarkar hreyfanleika og truflar blóðflæði liðsins.

Síðkomin frosin öxl verður eftir fyrri áverka eða vandamál í öxlinni, þar sem örvefur myndast. Má þar nefna aðgerðir, langvarandi hreyfiskerðingu eftir meiðsli í snúningsvöðvum axlarinnar (rotator-cuff), axlarklemmu (subacromial impingement), skaða í tvíhöfðasin og sinabólgu í kringum öxlina.

Beygjuvöðvi mjaðmarinnar á upptök sín efst á framanverðum hryggnum, hann liggur yfir mjaðmagrindina og festist á innanverðum lærleggnum. Vöðvinn fær taugaboð frá neðsta brjósthryggjarlið og tveimur efstu lendarhryggjarliðum.

Bandvefurinn sem umlykur mjaðmabeygjuvöðvann hefur líffærafræðileg tengsl við nýrun og þindina.

Blóðflæði til mjaðmabeygjuvöðvans kemur óbeint frá ósæðinni.

Osteópatískar orsakir frosinnar axlar

Frá osteópatísku sjónarhorni er öxlin mjög áhugaverður liður. Hægt er að segja að mörg svæði líkamans geti átt þátt í að valda frosinni öxl.

Til þess að liður starfi sem best þarf gott jafnvægi í taugaboðum og blóðflæði. Þessir þættir eru háðir því að líkaminn í heild sinni geti hreyft sig eðlilega.

Taugafræðilegar orsakir

Aðal­taugin sem liggur til axlarliðsins kallast nervus axillaris. Þessi taug kemur frá neðri hluta hálsins og á leið hennar niður að aftanverðri öxlinni eru nokkur svæði þar sem hún getur orðið fyrir þrýstingi. Þrýstingur á taug dregur úr getu hennar til að flytja boð frá mænu eftir síma taugafrumunnar, sem getur truflað starfsemi axlarliðsins.

Taugin er sérstaklega útsett fyrir þrýsting á tveimur stöðum; aftan við viðbeinið og aftan á öxlinni þar sem hún liggur í gegnum ferhyrnt svæði sem myndað er af þremur vöðvum og innanverðum hluta upphandleggsbeinsins. Þetta svæði myndar lítil ferhyrnd göng sem taugin fer í gegnum. Slæm líkamsstaða í efri hluta baks getur þrengt að svæðinu fyrir aftan viðbeinið og erta taugina sem liggur til axlarinnar.

Það geta einnig orðið breytingar á lögun og stærð þessa ops sem nervus axillaris fer í gegnum. Innhverfar handleggsstöður minnka þetta op og geta því aftur valdið þrýstingi á taugina.

Nervus accessorius

Auk þess má nefna nervus accessorius, taug sem á upptök sín aftan á höfuðkúpunni. Hún stjórnar meðal annars stóra demantslaga vöðvanum aftan á hálsinum, musculus trapezius. Hlutverk hans er meðal annars að draga axlirnar aftur.

Ef þessi taug verður fyrir áhrifum á leið sinni frá höfuðkúpu niður hálsinn getur það leitt til þess að axlir falla frekar fram. Það getur síðan klemt nervus axillaris, sem sér um að senda taugaboð til axlarliðsins.

Frosin öxl og æðakerfið (blóðflæði)

Út frá æðafræðilegu sjónarhorni skiptir líkamsstaða einnig miklu máli. Stóra bláæðin vena subclavia, sem ber blóð frá handleggnum, liggur einnig að aftanverðu viðbeini. Þegar axlir dragast fram og handleggir eru innsnúnir minnkar rýmið fyrir blóðið til að streyma til baka. Þetta getur dregið úr getu líkamans til að losa úrgangsefni, dregið úr náttúrulegum bataferlum og aukið bólgu í svæðinu.

Brjóstkassinn og líffærin í honum skipta einnig miklu máli. Öxlin er liður sem hvílir á brjóstkassanum.

Hreyfanleiki rifbeina og brjósthryggjar þjónar sem upptök eða festupunktar fyrir marga vöðva sem tengjast axlarliðnum. Stífur brjóstkassi getur því valdið þreytu í vöðvum sem starfa með öxlinni og stuðlað að minnkaðri hreyfigetu.

Orsakir tengdar innri líffærum

Hjarta og lungu geta einnig haft áhrif á þróun frosinnar axlar. Bæði hjartað og lungun tengjast brjóstkassanum með himnukerfi líkamans.

Ef stífleiki myndast í þessum himnum, til dæmis eftir bólguástand í lungum eða vegna kyrrsetu í vinnu, getur það leitt til stífra rifbeina og þannig haft neikvæð áhrif á öxlina.

Að auki eru taugatengsl á milli tauganna sem liggja út í handlegginn og þeirra sem fara til hjartans og lungnanna. Þessi tengsl eru í gegnum sympatíska taugakerfið, sem tilheyrir ósjálfráða taugakerfinu. Ef of mikil sympatísk virkni er til staðar í kringum hjarta og lungu hefur það áhrif á upparmsflækjuna (plexus brachialis), sem inniheldur taugar sem liggja út í handleggina.

Mekanískar orsakir

Það er líka mikilvægt að taka mjaðmagrindina með í reikninginn, því þaðan kemur mikilvægur vöðvi sem kallast musculus latissimus dorsi. Hann á upptök sín í mjaðmagrindinni og liggur upp að framhlið og innri hlið upphandleggsbeinsins. Í standandi stöðu með handleggi niður með síðum er meginhlutverk hans að færa handlegginn aftur fyrir líkamann og snúa honum inn á við.

Ef einhver skekkja er til staðar í mjaðmagrindinni getur þetta valdið því að musculus latissimus dorsi spennist upp, sem snýr upphandleggnum inn á við. Og eins og fram kom hér að ofan getur það haft neikvæð áhrif á öxlina.

Greining á frosinni öxl

Greiningin er gerð hjá heimilislækni eða gigtarlækni og byggir á sjúkrasögu einstaklingsins og skoðun á öxlinni.

Við frosna öxl sést minnkuð hreyfigeta í öllum hreyfistefnum axlarinnar, sem aðgreinir hana frá öðrum axlarvandamálum. Sérstaklega á viðkomandi í erfiðleikum með að snúa öxlinni út á við.

Frekari rannsóknir, svo sem blóðrannsóknir, gefa ekki skýra niðurstöðu um frosna öxl, en geta verið gagnlegar til að útiloka að önnur mein séu orsök einkenna. Hægt er að skoða liðpokann með ómskoðun eða segulómun (MR), sem við frosna öxl sýna oft þykknun á vef í framhluta liðpokans og í liðböndum.

Fasar frosinnar axlar

Frosinni öxl er venjulega skipt í þrjá fasa. Þegar öllum þremur fösum lýkur eru flestir einkennalausir, þó eru um 10% enn með einkenni 4 árum frá upphafi verkja.

upphafi verkja.

• • Fasi 1: Heiti fasinn.
    Varir í 2–6 mánuði og er yfirleitt sársaukafyllsti fasinn. Axlarliðurinn byrjar að stirðna í öllum hreyfistefnum og verkir koma bæði við áreynslu og í hvíld. Á þessu stigi getur sjúklingur haft gagn af verkjastillandi aðferðum.

• • Fasi 2: Frosni fasinn.

    Varir í 6–12 mánuði. Hér eykst stirðleiki axlarinnar enn frekar, á meðan eru verkirnir yfirleitt að minnka. Fókusinn er nú á að viðhalda hreyfigetu og styrk í öxlinni.

• • Fasi 3: Þiðnunarfasinn.
    Varir í 12–36 mánuði. Hreyfigeta axlarinnar fer að aukast á ný, á meðan verkir hverfa. Markmiðið er að endurheimta fulla hreyfigetu, styrk og stöðugleika í öxlinni.

Einkenni

Einkennin geta bæði byrjað skyndilega með miklum sársauka eða þróast hægt yfir nokkra mánuði. Sársaukinn er aðallega staðsettur í sjálfum axlarliðnum og getur leitt út í upphandlegginn. Í alvarlegum tilvikum getur sársaukinn náð niður í framhandlegginn.

Einnig sést verulega skert hreyfigeta í öllum hreyfistefnum axlarinnar. Sérstaklega er útáviðsnúningur takmarkaður. Hreyfigetan er skert bæði við virkar hreyfir (t.d. þegar einstaklingur hreyfir handlegg út á við sjálfur) og óvirkar hreyfingar (t.d. þegar meðferðaraðili hreyfir handlegg út á við fyrir einstaklinginn).

Ástandið tengist oft nætursársauka, þar sem erfitt getur verið að finna þægilega svefnstöðu án verkja.

Frosin öxl kemur yfirleitt fram í þeirri hendi sem ekki er ríkjandi. Hins vegar eru verulegar líkur á því að þeir sjúklingar sem fá frosna öxl þrói hana síðar í hinni öxlinni, en það gerist hjá 20–30% fólks.

Frosin öxl og bólga

Frosin öxl tengist bólguástandi í liðpoka axlarinnar. Þegar bólga myndast í liðnum bólgnar liðpokinn fyrst upp, sem þrýstir á uppbyggingu axlarliðsins og veldur miklum verkjum í og kringum axlarliðinn. Einstaklingur með frosna öxl  hefur tilhneigingu til að forðast ákveðnar hreyfingar, þar sem þær geta þrengt enn frekar að liðpokanum.

Sjálf bólgan er leið líkamans til að bregðast við þegar eitthvað þarf að lagfæra. Ónæmiskerfið ber ábyrgð á bólgunni sem hefur það hlutverk að stuðla að aðlögun og viðgerð á svæðinu þar sem skemmdir hafa orðið.

Eftir bólguástand getur myndast örvefur og samgróningar, einnig kallað viðloðanir (adhesion), í liðpokanum. Við skurðaðgerð á frosinni öxl er einmitt verið að losa um þessar viðloðanir.

Munurinn á frosinni öxl og klemmu í öxl (impingement)

Að greina á milli frosinnar axlar og klemmu í öxl getur verið erfitt og þessu tvennu er oft ruglað saman.

• Axlarklemma (impingement) felur í sér að það verður þrenging eða klemma á þeim vefum sem liggja undir þeim hluta herðablaðsins sem kallast axlarhyrna (acromion). Ástandið tengist of litlu rými á þessu svæði, sem getur ert sinina á ofannibbuvöðvanum (musculus supraspinatus) og slímubelg á sama svæði. Sársaukinn kemur yfirleitt fram þegar handleggurinn er færður út til hliðar eða fram fyrir líkamann, og oft þegar maður snýr þumlinum niður (eins og þegar maður hellir vatni úr glasi) Þetta eru verkir sem tengjast virkum hreyfingum.

• Í frosinni öxl er það sjálfur liðpokinn inni í axlarliðnum sem veldur verkjum, sem leiðir til mikillar skerðingar á hreyfigetu í allar áttir, sérstaklega í snúningum, og veldur verkjum bæði við virka og óvirka hreyfingu.

Mikilvæg vísbending um frosna öxl er skert geta til að framkvæma snúning í öxlinni. Þetta er prófað með því að halda olnboganum beygðum fyrir framan kviðinn og snúa síðan upphandleggnum til hliðanna þannig að framhandleggurinn snúist til skiptis til hægri og vinstri. Mjög skert hreyfigeta er sterk vísbending um frosna öxl, en í mun minna mæli um klemmu í öxl.

Hvers vegna fær maður frosna öxl?

Orsakir frosinnar axlar eru ekki að fullu þekktar. Hins vegar má sjá tengsl við ýmis önnur heilsufarsleg vandamál og fyrri áverka á öxlina. Má þar nefna sykursýki, skjaldkirtilsvandamál og Parkinsons-sjúkdóm.

Hverjar eru horfur frosinnar axlar

Horfur fyrir frosna öxl eru mismunandi frá einstaklingi til einstaklings. Þetta er þó ástand sem yfirleitt tekur langan tíma að ganga yfir. Ferlið skiptist í þrjú stig, og flestir klára þau öll á 2–3 árum. Eftir það nær handleggurinn í flestum tilfellum aftur eðlilegri virkni.

Frosin öxl og veikindaleyfi

Hvort einstaklingur þurfi að fara í veikindaleyfi vegna frosinnar axlar fer eftir því hversu mikil einkennin eru og hvers konar vinnu einstaklingurinn stundar. Mikilvægt er að forðast ákveðnar endurteknar hreyfingar sem valda miklum sársauka, þar sem slíkt getur aukið bólguferlið og valdið verulegum verkjum. Ef einstaklingur er í starfi þar sem slíkar hreyfingar eru óhjákvæmilegar, ætti hann að íhuga veikindaleyfi þar til ástandið batnar smám saman.

Efins um hvort við getum aðstoðað?

Bóka ókeypis skimun

Frosin öxl og krabbamein

Tengsl hafa sést milli sjúklinga sem hafa farið í aðgerð vegna brjóstakrabbameins og þeirra sem þróa með sér frosna öxl. Tengslin felast í því að þeir sem hafa gengist undir skurðaðgerð vegna brjóstakrabbameins á aldrinum 50–59 ára og hafa farið í brjóstnám (fjarlægingu alls brjóstsins) eru í aukinni hættu á að fá frosna öxl. Samkvæmt rannsókninni eykst áhættan enn frekar hjá þeim sem fara í brjóstnám með enduruppbyggingu (reconstruction) í kjölfarið. Því getur verið gagnlegt að fylgjast sérstaklega vel með mögulegum einkennum frosinnar axlar ef maður hefur farið í brjóstnám, með eða án enduruppbyggingar, til að geta greint vandann fyrr og hafið meðferð sem fyrst.

​

Frosin öxl og sykursýki

Sjá má greinilega aukna áhættu á þróun frosinnar axlar hjá einstaklingum með sykursýki, bæði týpu 1 og týpu 2. Greiningin er fimm sinnum algengari hjá sykursjúkum en hjá öðrum. Við sykursýki ræðst líkaminn að hluta til á eigin frumur, sem veldur bólgu í vefum líkamans. Þessi bólga getur sérstaklega haft áhrif á liðpoka axlarinnar, sem með tímanum getur leitt til samdráttar í liðpokanum og þar með skerts hreyfisviðs, auk þess sem blóðflæði til liðsins versnar.

​Verkir? Bóka tíma í dag

Frosin öxl eftir aðgerð eða eftir fall

Fyrri áverkar gegna mjög stóru hlutverki í þróun frosinnar axlar.

Eftir áverka, t.d. þegar einstaklingur lendir á hlið handleggsins, geta vefir axlarliðsins (liðpoki, liðbönd) skemmst, sem getur leitt til myndunar á örvef. Sá örvefur getur með tímanum valdið bólgu í kringum axlarliðinn, sem síðan getur valdið samdrætti í liðpokanum.

Taugarnar sem tengjast áður skemmdum lið eru einnig undir áhrifum og skipta miklu máli. Ef örvefur í axlarliðnum eykst getur það haft áhrif á taugarnar sem stjórna liðnum þannig að vöðvarnir í kring starfa ekki eins vel og þeir ættu að gera.

Fyrri aðgerðir skipta einnig miklu máli. Sérhver skurðaðgerð veldur myndun örvefs í axlarliðnum, sem er áhættuþáttur fyrir þróun frosinnar axlar.

​Frosin öxl? Fáðu aðstoð núna!

Frosin öxl og tíðahvörf

Þegar konur fara á breytingaskeið (í tíðahvörf) eykst áhættan á að þróa með sér frosna öxl. Ein möguleg skýring er sú að þegar náttúruleg framleiðsla líkamans á estrógeni minnkar á breytingaskeiðinu, verður allt bandvefskerfi líkamans stífara, þar á meðal bandvefurinn í öxlum. Ef kona hefur áður orðið fyrir áverka eða gengist undir aðgerð á öxl fyrir tíðahvörf, er hún því í aukinni áhættu á að þróa með sér frosna öxl.

​

Frosin öxl og bak- og hálsverkir

Hálsinn gegnir mikilvægu hlutverki í þróun frosinnar axlar. Það má skýra á nokkra vegu. Fyrst og fremst er til staðar taugalíffræðileg skýring, þar sem taugar til axlarliðsins koma frá höfuðkúpu, hálsi og efsta hluta brjósthryggs. Vandamál á háls­svæðinu, t.d. hálshnykkur eða aukin vöðvaspenna, geta dregið úr getu vöðvanna til að stýra axlarliðnum á hagkvæman hátt, sem getur stuðlað að versnandi ástandi liðsins.

Fyrri bakmeiðsli geta einnig haft áhrif á öxlina.

Brjósthryggur og brjóstkassi mynda grunninn fyrir axlarliðinn. Þegar sveigjanleiki í brjósthryggnum minnkar getur það leitt til minni vöðvavirkni í þeim vöðvum sem stýra öxlinni, sem með tímanum getur valdið slitbreytingum í liðnum.

Frosin öxl og sjálfsofnæmissjúkdómar

Í sjálfsofnæmissjúkdómum lítur líkaminn ranglega á heilbrigðan vef sem hættulegan og ræðst á hann með ónæmiskerfinu. Í skjaldkirtilssjúkdómum – bæði ef skjaldkirtillinn er ofvirkur eða vanvirkur – getur þetta haft áhrif á vöðva og liði.

Einkenni geta verið vöðva- og liðaverkir, stirðleiki og erfiðleikar við að lyfta handleggjum upp fyrir höfuð.

​

Meðferð við frosinni öxl

Með osteópatískri meðferð er hægt að draga úr einkennum frosinnar axlar. Meðferðin byggir m.a. á því að koma jafnvægi á sendingu tauga­boða til svæðisins í gegnum háls og brjósthrygg, auka blóðflæði til svæðisins, bæta hreyfanleika í brjóstkassa og líffærum innan brjósthols, draga úr sympatískri (streitu­tengdri) spennu í handleggnum og slaka á vöðvum axlarinnar. Ekki er hægt að fjarlægja sjálfa frosnu öxlina, en góðar vísbendingar eru um að handvirk meðferð geti stytt bataferlið og dregið úr verkjum sem fylgja ástandinu.

Vegna skertrar hreyfingar í axlarliðnum sér maður oft að líkaminn reynir að bæta þetta upp með hreyfingum annars staðar, einkum í hálsi. Mikilvægt er að halda þessu svæði hreyfanlegu og afslöppuðu til að forðast frekari spennu annars staðar í líkamanum sem gæti lengt bataferlið.

Fasi 1 – Viðhald á hreyfanleika

Í fyrsta fasa ætti áherslan að vera á að viðhalda þeim hreyfanleika sem er til staðar, án þess að erta axlarliðinn. Hálsi og brjósthrygg ætti einnig að halda hreyfanlegum, þannig að teygjur fyrir hálsinn eru góð viðbót.

Æfing:
Standa upprétt. Beygja efri hluta líkamans yfir borð. Láta frosnu öxlina hanga niður frá líkamanum á meðan heilbrigði handleggurinn styður sig við borðið. Með frosnu öxlinni framkvæmir maður léttar hringhreyfingar innan þess hreyfisviðs sem hægt er án þess að verkir í öxlinni versni. Vegna þyngdar handleggsins myndast tog í liðnum sem léttir álagið á honum. Þetta má gera í 1–2 mínútur.

Fasi 2 – Upphaf vöðva­virknis

Í öðrum fasa skal halda áfram með æfingar fyrir hreyfanleika eins og í fyrsta fasa, en byrja hægt að gera léttar ísómetrískar æfingar (vöðva­virkni án hreyfingar) sem erta ekki axlarliðinn. Auk þess ætti að einbeita sér að halda liðum í kringum axlarliðinn, herðablað og brjóstkassa hreyfanlegum.

Æfing:
Standa með beint bak. Draga herðablöðin saman og halda þessari stöðu í 5 sekúndur. Slakið svo í 3 sekúndur. Endurtaka 3×12 sinnum.

Fasi 3 – Áskorun með stýrðri þjálfun

Í þriðja fasa er meiri hreyfanleiki í axlarliðnum. Hér er mikilvægt að öxlinni sé haldið við í öllum hreyfistefnum, bæði sem hreyfigetuæfing og til að styrkja vöðva sem hafa ekki verið notaðir lengi. Þetta skal gert á yfirvegaðan hátt, þar sem axlarliðurinn getur enn verið viðkvæmur.

Æfing:

Með teygju eru gerðar inn- og út­snúnings­æfingar. Beygja olnbogann og halda honum inn að líkamanum. Snúa svo handleggnum inn og út með mótstöðu frá teygju. Endurtaka 3×12 sinnum fyrir hvora hlið.