Mígreni

Samkvæmt alþjóðlegri flokkun höfuðverkjasjúkdóma einkennist mígreni af eftirfarandi:

Einstaklingur hefur að minnsta kosti 5 höfuðverki sem uppfylla eftirfarandi skilyrði:

• Vara á milli 4 og 72 klst., meðhöndlaðir eða ómeðhöndlaðir.
• Hefur að minnsta kosti tvö af eftirfarandi fjórum einkennum:
  • Einhliða staðsetning (aðeins verkur í annarri hlið höfuðsins)
  • Púlsandi verkur
  • Meðalsterkur eða sterkur verkur
  • Verkurinn versnar við daglegar athafnir
• Meðan á höfuðverknum stendur er að minnsta kosti eitt af tveimur eftirfarandi einkennum:
  • Ógleði og/eða uppköst
  • Ljósfælni og hljóðfælni (næmni fyrir ljósi og hljóði).

Heimildir: Dhos.dk ​& Sundhed.dk

Tölfræði um mígreni

Heildarfjöldi fólks með mígreni um allan heim er áætlaður um 1 milljarður manna. Greiningin er einnig í sjöunda sæti yfir sjúkdóma í heiminum sem hafa mest neikvæðustu áhrifin á daglegt líf fólks.

Einkenni mígrenis

Til eru mismunandi tegundir af mígreni, en hér eru nokkur dæmigerð einkenni sem flestir upplifa:

• Höfuðverkur öðrum megin í höfðinu (getur verið báðum megin).
• Höfuðverkurinn er púlsandi/dú
• Höfuðverkurinn versnar við líkamlega áreynslu.
• Ógleði eða uppköst
• Ljósnæmi og/eða hljóðnæmi

Sumir upplifa mígreni með fyrirboða (e.aura). Í því tilviki koma fyrirboðaeinkennin á undan höfuðverknum. Fyrirboðaeinkenni eru venjulega í formi sjóntruflana með flökti.

Mismunandi gerðir mígrenis

Tvær algengustu tegundir mígrenis eru:

• Mígreni án aura
• Mígreni með aura

Að auki eru:

• Mígreni með aura, en án höfuðverks (e. silent migraine)
• Hemiplegísk mígreni
• Augnmígreni (e. retinal migraine)
• Langvarandi mígreni
• Vestibular mígreni
• Hormónamígreni

Mígreni eftir whiplash

Algengt þekkt einkenni/aukaverkun eftir whiplash er höfuðverkur. Whiplash einkennist af því að hálshryggurinn beygir höfuðið fyrst langt aftur á bak (hyperextension), síðan beygjist höfuðið og hálshryggurinn langt fram á við (hyperflexion), sem getur meðal annars gerst þegar keyrt er á bíl aftan frá.

Whiplash veldur því að hlutar hálshryggsins, til dæmis liðbönd og tengd liðhylki, sem og vöðvar, sinar og hryggþófar í og ​​í kringum hálshrygginn skaðast.

Meira en 90% af fólki með whiplash jafnar sig á fyrstu 6 mánuðunum.

Höfuðverkur er dæmigert einkenni hjá fólki eftir whiplash, en í sumum tilfellum er líka hægt að sjá það sem kallað er „posttraumatic“ mígreni sem þróast fyrst eftir slys, þrátt fyrir að viðkomandi hafi ekki áður fengið mígreni.

Hverjar eru orsakir mígrenis?

Vísindamönnum hefur ekki tekist að finna ákveðna orsök fyrir mígreni, en talið er að það geti verið mismunandi hlutir sem spila inn í orsökina.

Miðað við núverandi þekkingu er talið að heilinn og heilahimnurnar sem umlykja heilann séu ofnæmar fyrir sársaukaboðum sem send eru frá taugaþráðum í víkkuðum æðum í mígreniskasti. Aukin sársaukanæmni í miðtaugakerfinu á sér stað vegna taugaboðs í heilanum sem kallast á ensku „calcitonin gene-related peptide“ (CGRP). Læknisfræðilega hafa mótefni verið þróuð gegn CGRP, sem hafa áhrif á mígrenishöfuðverk þar sem þau stöðva ofangreint ferli.

Mígreni er skilgreint sem tauga- og æðasjúkdómur, þar sem tauga- og æðakerfið virkjast, að því leyti að heilahimnur, auk stærri æða og n. trigeminus (5. höfuðbeinataug) er hluti af sársauka- eða sjúkdómsmyndinni.

Sumir virðast vera erfðafræðilega viðkvæmari fyrir ákveðnum kveikjum sem valda mígreni. Þannig getur mígreni komið í kjölfar hormónasveifla, t.d. í tíðahringnum, en hjá öðrum kemur það frá svefnleysi, streitu eða áfengi.

Hvað veldur mígreniskasti?

Nokkrir mismunandi hlutir eru grunaðir um að valda mígrenisköstum. Hins vegar getur þetta verið mjög einstaklingsbundið.

Hér að neðan eru nokkur dæmi:

• Andlegt álag og/eða streita.
• Hormónabreytingar t.d. í tengslum við tíðahring eða meðgöngu hjá konum.
• Þreyta og svefnleysi.
• Ákveðin matvæli, oft er þar á meðal súkkulaði, áfengi og sítrusávextir.

Heimild: Jegharhovedpine.dk​

Dæmigerð einkenni mismunandi tegunda mígrenis

Það eru til nokkrar mismunandi gerðir af mígreni. Hér að neðan má lesa nánar um nokkrar þeirra:

Augnmígreni (e. retinal migraine)

Augnmígreni hefur áhrif á fleiri konur en karla og veldur sjóntruflunum. Þetta kemur venjulega fram áður eða á sama tíma og mígreniskast. Sjónin verður fyrir áhrifum í skamman tíma, án varanlegra sjónvandamála. Hins vegar, meðan á kastinu stendur, getur átt sér stað skammtímablinda sem byrjar innan nokkurra mínútna og hverfur aftur innan klukkustundar.

Augnmígreni er útilokunargreining sem er gerð af augnlækni. Orsökin er ekki alveg þekkt en kenningar byggjast á því að aukin spenna gæti verið í æðum sjónhimnu augans.

Mígreni með fyrirboða

Margir lýsa mígreni með fyrirboða sem tímabundinni sjóntruflun, en aura getur alveg eins átt við um truflanir í tali eða skyni áður en höfuðverkur kemur fram. Venjulega vara sjón-, tal- eða skyntruflanir í skemmri tíma, 20-25 mínútur, og höfuðverkur án fyrirboðaeinkenna fylgir svo eftir það.

Lyfjameðferð gegn mígreni getur komið til greina hér.

Hormónamígreni

Hormónamígreni getur stafað af ýmsum hlutum:

• Getnaðarvarnarpillum; sumir finna fyrir minna af einkennum, á meðan aðrir upplifa fleiri einkenni í pillupásuvikunni þegar estrógenmagn lækkar.
• Meðganga; sumir upplifa versnun á mígreni á fyrsta þriðjungi meðgöngu, en á öðrum og þriðja þriðjungi er oft minna eða ekkert mígreni.
• Tíðahvörf; sumir upplifa versnandi höfuðverk rétt fyrir tíðahvörf eða við tíðahvarfa þar sem venjulegur tíðarhringur breytist. Oft minnka einkennin eftir tíðahvörf.

Meira en helmingur kvenna sem fær mígreni getur tengt það við tíðarhring þeirra. Með „tíðamígreni“ sést þetta venjulega á síðustu tveimur dögum fyrir tíðir eða fyrstu á þremur dögum blæðingar. Á þessum tíma minnkar verulega magn hormónsins estrógens, alveg náttúrulega, sem getur valdið mígreni.

Vestibular mígreni

Jafnvægisskynið (e. vestibular system) er að finna í innra eyranu og tryggir að við getum haldið jafnvægi. Fólk með vestibular mígreni fær, ásamt þekktum mígreniseinkennum, svima sem getur varað allt frá nokkrum mínútum upp í nokkrar klukkustundir. Auk svima getur fylgt eyrnasuð og heyrnarskerðing með þrýstingi í eyra í tengslum við köstin.

Eins og með augnmígreni er vestibular mígreni útilokunargreining, þar sem sérstaklega er mikilvægt að útiloka steinaflakk í eyrum (e. benign paroxystic positional vertigo) og tímabundinn blóðtappa eða heilablæðingu.

Hemiplegískt mígreni

Hemiplegískt mígreni er mígreni með fyrirboða (þ.e. sjón-, skyn-, tal- og/eða hreyfitruflunum), höfuðverk og á sama tíma lömun á annarri hlið líkamans sem hverfur eftir mígreniskastið. Þetta er sjaldgæf týpa af mígreni sem getur verið arfgeng. Hemiplegískt mígreni sést oftast hjá konum.

Er mígreni hættulegt?

Mígreni er ekki hættulegt og veldur ekki heilaskemmdum en það hefur mikil áhrif á lífsgæði. Hins vegar ætti að fylgjast með því hvort mígreniseinkennin breytist. Þetta er til að rugla ekki mígreniseinkennum saman við aðra alvarlega sjúkdóma.

Sum mígreniseinkenni er hægt að rugla saman við aðra alvarlega sjúkdóma eins og æxli, blóðtappa eða heilablæðingu.

Því er mikilvægt að leita til læknis við eftirfarandi:

Hefur mígrenið þitt breyst?

• Kemur mígrenið skyndilega – hefur mynstur þess breyst?
• Persónuleikabreytingar
• Aukinn þrýstingur í höfuðkúpunni (sjónbreytingar og höfuðverkur um morguninn sem versnar við þungar lyftingar)
• Bráður, sterkur höfuðverkur
• Höfuðverkur hefur versnað undanfarnar vikur
• Nýtilkominn höfuðverkur hjá fólki með krabbamein

Kilde: Migreaniker.dk

Mígreni og svefn

Bæði svefnleysi og of mikill svefn geta verið kveikjur að höfuðverk. Sömuleiðis eru til rannsóknir sem benda til tengsla á milli svefntruflana og mígrenis. Hjá fólki með svefnröskun getur betri svefn dregið úr alvarleika og tíðni mígrenis.

Nákvæm orsök er óljós en mígreni getur bæði stafað af svefntruflunum og á sama tíma verið orsök svefntruflana. Rannsóknir benda til þess að hlutar taugakerfisins og boðefni þaðan, sem eru líka nauðsynleg til að stjórna eðlilegum svefni, eigi þátt í mígreni.

Hver munurinn á mígreni og höfuðverk?

Dæmigerð einkenni mígrenis og spennuhöfuðverks eru nefnd hér að neðan.

Dæmi um mígreniseinkenni:

• Verkur einungis öðru megin í höfðinu
• Lengd frá 4 til 72 klst.
• Púlsandi/dúndrandi höfuðverkur
• Sársauki eða mikill sársauki
• Verkur versnar við líkamlega áreynslu
• Ógleði eða uppköst
• Ljósnæmi
• Aura getur komið fram með sjón- og skyntruflunum

Einkenni spennuhöfuðverks:

• Báðum megin í höfðinu
• Lengd frá 30 mínútum og allt að 7 dögum
• Þrýstingur í höfði
• Vægur til í miðlungs sársauki
• Engin versnun við líkamlega áreynslu
• Engin ógleði eða uppköst
• Hugsanleg ljósnæmi
• Enginn fyrirboði

Heimild: Sundhed.dk, Jegharhovedpine.dk.

Mígrenisgreining

Samkvæmt The International Classification of Headache Disorders er mígreni greint út frá eftirfarandi:

Einstaklingur verður að minnsta kosti að upplifa 5 köst sem uppfylla eftirfarandi skilyrði:

• Höfuðverkur sem varar á bilinu 4-72 klukkustundir, bæði meðhöndlaður og ómeðhöndlaður.
• Höfuðverkurinn hefur að minnsta kosti tvö af eftirfarandi fjórum einkennum:
  • Einhliða staðsetningu (aðeins verkur öðrum megin í höfðinu)
  • Púlsandi verkur
  • Meðalsterkur eða sterkur verkur
  • Versnun við daglegar athafnir
• Meðan á höfuðverknum stendur er að minnsta kosti eitt af tveimur einkennum:
  • Ógleði og/eða uppköst
  • Ljósfælni og hljóðfælni

Höfuðverkjadagbók er mikilvægur þáttur í mígrenisgreiningarferlinu þannig að heilbrigðisstarfsmaður geti í samráði við sjúkling metið hvort um spennuhöfuðverk eða mígreni sé að ræða og hvort grunur sé um höfuðverk vegna lyfja.

Sömuleiðis munu læknar í greiningarferlinu meta að engir aðrir mikilvægir sjúkdómar liggi að baki mígrenisins.

​​Heimild: Dhos.dk, Sundhed.dk, Neuro.dk

Mígreni og streita

Streita er andlegt og tilfinningalegt álag sem kemur oft fram þegar viðkomandi upplifir að hannstandi ekki undir væntingum og kröfum samfélagsins sem endar oft með líkamlegum afleiðingum.

Ef um streitu er að ræða er líkaminn á varðbergi (aukin virkni í sympatíska hluta ósjálfráða taugakerfisins, „fight or flight“) og seytir streituhormóninu kortisól.

​Skammtímastreita með seytun drenalíns/noradrenalíns skerpir líkamann og eykur viðbragðstíma á meðan langvarandi streita leggur mikið álag á líkamann og líkamlegt skerpustig minnkar þar sem mikið magn kortisóls yfir lengri tíma dregur úr virkni ónæmiskerfisins, sem minnkar getu líkamans til aðhvílast og hægir á bataferlum.

Nokkur dæmi um hvernig streita getur valdið mígreni/höfuðverk:

• Streita eykur vöðvaspennu almennt vegna þess að „fight or flight“ kerfi líkamans er virkt. Spennan getur skapað spennuhöfuðverk sem getur einnig kallað fram mígreni.
• Streita kemur af stað lífeðlisfræðilegra ferla sem geta aukið líkur á höfuðverk bæði í tengslum við lengd, tíðni og styrk höfuðverksins.
• Streita út af fyrir sig getur kallað fram mígreni.
• Í flestum tilfellum hefur streita neikvæð áhrif á svefn sem getur valdið mígreni

Mikilvægt er að takast á við streitu þar sem bæði streita getur kallað fram mígreni og spennuhöfuðverk. Spennuhöfuðverkur og mígreni geta skert getuna til að taka þátt í athöfnum daglegs lífs en geta líka verið streituvaldar.

Mígreni eftir heilahristing

Höfuðverkur er eðlilegur fylgikvilli heilahristings. Áfallahöfuðverkur (e. post-traumatic head ache) kemur oft fram á fyrstu dögum eftir heilahristing og getur lýst sér sem spennuhöfuðverkur en sjaldnar sem mígreni.

Lyfjameðferð við mígreni

Lyfjameðferð við mígreni má skipta í tvennt; mígrenislyf og fyrirbyggjandi lyf. Athugið! Fyrir lyfjameðferð verður alltaf að hafa samband við lækni.

Mígrenislyf:

• Veik verkjalyf eins og lausasölulyf til höfuðverkja, til dæmis panodil eða ibuprófen, eru oft prófuð fyrst.
• Ef þau virka ekki eru „triptran“ lyf prófuð, tilgangur þeirra er að „dempa“ sjálfan höfuðverkinn við mígrenisköst.

Fyrirbyggjandi lyf:

Sumir fá mígreni í fleiri en 4 daga í mánuði og verða á sama tíma ekki fyrir nógu góðum áhrifum frá hefðbundnum mígrenislyfjum. Lífsgæðin geta skerst verulega vegna mígrenis. Í samvinnu við lækni er hægt að bjóða þessum hópi fyrirbyggjandi lyf gegn mígreni.

Sum þessara lyfja eru:

• Βeta-blokkarar
• Angiotensin II mótlyf
• CGRP – mótefni
• Bótox

ATHUGIÐ. Val og ráðgjöf um lyf þarf að fara fram í samvinnu við eigin lækni þar sem hann hefur forsendur til að bjóða upp á rétt lyf, auk þess að vera viss um að þau hafi ekki áhrif á önnur lyf eða, eða valdi óviðeigandi aukaverkunum.

Mígreni og ógleði

Margir með mígreni finna fyrir ógleði og geta einnig kastað upp í tengslum við mígrenisköst.

Hvað getur þú gert við mígreni?

• Höfuðverkjadagbók – getur hjálpað til við að finna mynstur í höfuðverknum og hvers kyns kveikjum.
• Svefn – gakktu úr skugga um að þú fáir reglulegan svefn og sofir nógu lengi.
• Streita – lágmarka streitu.
• Kveikjur – lágmarka kveikjur.
• Spenna – hugsa um vinnuvistfræði í daglegu lífi. Forðast óviðeigandi vinnustöður sem valda spennu í vöðvum.

Osteopatísk nálgun á mígreni

Osteópatía horfir á allan líkamann og tekur m.a. tillit til ónæmiskerfis, stoðkerfis, taugakerfis, líffærakerfis, hormónakerfis, blóðrásar og öndunar þegar líkaminn er metinn.

Osteópatísk meðferð byggir á því að uppbygging og starfsemi líkamans sé samtengd og ef ójafnvægi er í sumum kerfum líkamans getur það leitt til sjúkdómseinkenna.

Osteópatísk meðferð við mígreni, sem og öðrum líkamlegum vandamálum, leitast því við að koma á jafnvægi í kerfum líkamans. Þetta er til að gefa líkamanum bestu aðstæður til að lækna sjálfan sig.

Osteópatísk skoðun og meðferð á mígreni mun skoða nokkra hluti sem geta haft áhrif á tíðni/styrk mígrenis og höfuðverks:

• Lífeðlisfræði; eru læsingar í hálsi/baki sem geta valdið vöðvaspennu sem getur leitt til spennuhöfuðverks, sem getur verið þáttur í því hversu oft mígreni kemur fram?
• Hafa orðið áverkar í kringum rófubein sem valda auknu togi á heilahimnurnar?
• Er vöðvaspenna í háls- og bakvöðvum eða í kjálkavöðvum?
• Er ójafnvægi í taugakerfinu? Er sjúklingurinn stressaður?
• Eru hormónaáhrif í sambandi við tíðarhring hjá konum?
• Cranio-sacral kerfi; er spenna í kringum höfuðkúpuna,höfuðbeinataug, n. trigeminus sem tekur þátt í mígreni? Þar á meðal takmarkanir og spenna frá kjálkavöðvum.
• Eru blóðflæði og taugaboð óbreytt í vefnum í kring?