Heilahristing

Heilahristingur; tímabundin starfræn truflun í heilanum

Heilinn flýtur í vökva inni í höfuðkúpunni og er því afar hreyfanlegur en einnig vel varinn. Ekki er hægt að greina heilahristing á röntgenmynd, tölvusneiðmynd eða segulómun þar sem engin uppbyggingarskemmd er á heilanum sjálfum, eins og sést við miðlungs eða alvarlega áverka á heila.

Aftur á móti verður tímabundin starfræn truflun á heilanum sem leiðir til orkukreppu sem á sér margar birtingarmyndir.

Heilahristingur er flokkaður sem vægur áverki á heila.

 Heilahristingur getur verið eins ólíkur og fólk er ólíkt.

Hver einasti heilahristingur er einstakur og því er einkennamyndin breytileg. Meirihluti sjúklinga batnar fljótt og einkenni hverfa að fullu innan 3-4 vikna. Búist er við að um það bil 20-30% sjúklinga fái langvarandi einkenni. Hægt er að hjálpa báðum sjúklingahópum á áhrifaríkan hátt með leiðbeiningum, fræðslu og meðferð.

„Second impact syndrome“

Ef einkenni heilahristings ganga ekki yfir á 4-6 vikna tímabili er hætta á svokölluðu „second impact syndrome“ ef einstaklingur verður fyrir nýjum heilahristingi innan þessa tímabils. Íþróttamenn sem stunda íþróttir með mikilli hættu á heilahristingi eru því í aukinni hættu á þessu ef þeir eru metnir tilbúnir til íþróttaiðkunar of snemma. Það er mikilvægt að þetta mat byggist ekki eingöngu á einkennum sjúklingsins, þar sem það eitt og sér er ekki gild vísbending um hvort sjúklingurinn hafi náð sér að fullu af heilahristingnum.

Jafnvel þótt einkennin hverfi er samt um heilahristing að ræða þar til efnaskiptin hafa náð sér í eðlilegt horf.

Margir eru einkennalausir eftir 7-10 daga og snúa aftur til íþróttaiðkunar sinnar. Hins vegar er heilinn tímabundið mjög berskjaldaður og afar viðkvæmur fyrir nýjum meiðslum ef efnaskiptin hafa ekki haft nægan tíma til að komast í eðlilegt horf. Í „second impact syndrome“ er hætta á varanlegum heilaskaða.

Eftirköst heilahristings

Eftirköst heilahristings eru viðvarandi einkenni sem vara lengur en eðlilegur græðslutími, þ.e. um það bil 1 mánuð. Sums staðar er það flokkað sem eftir 3 mánuði. Talið er að 20-30% allra sjúklinga með heilahristing fái einkenni sem vara lengur en „venjulegur“ græðslutími.

Stærsta vandamálið fyrir þennan hóp fólks er að hann fær ekki réttar upplýsingar, leiðsögn eða meðferð nógu snemma í ferlinu. Því fyrr sem meiðslin eru tilkynnt og greining kemur fram, því betri eru horfur fyrir fullan bata. Besti spáþátturinn fyrir hvort sjúklingurinn sé í hættu á seinkuðum afleiðingum tengist því hversu snemma þeir tilkynna meiðslin og fá rétta leiðsögn og meðferð.

Hins vegar er enn hægt að ná sér að fullu eftir heilahristing, jafnvel þótt einkenni séu til staðar nokkrum mánuðum eða árum síðar. Það getur þó tekið tíma og þolinmæði og það getur verið erfitt að segja nákvæmlega til um hversu langan tíma það mun taka. Það er engin fylgni milli alvarleika áfalla og hversu alvarleg einkennin eru eða hversu lengi þau vara.

Þar sem heilahristingur felur ekki í sér líkamlegt tjón á heilanum er ekki hægt að áætla raunverulegan batatíma.

Í staðinn snýst þetta um að bera kennsl á hvers vegna einstaklingur er enn að upplifa einkenni og eftirköstin geta fallið í 5 meginflokka:

• Blóðflæði til heilans
• Taugabólga (mataræði/svefn/lífsstíll)
• Jafnvægis- og sjónskerðing
• Uppbygging hálsins
• Sálfræði

Greining heilahristings

Eftir heilahristingsslys er mikilvægt að leita læknisaðstoðar. Greining heilahristings verður gerð út frá sjúkrasögu, einkennum og niðurstöðum úr viðtali.

Alltaf er um að ræða hálssláttaráverka, einnig kallaðir hálshnykkir (e. whiplash), þegar einstaklingur fær heilahristing.

Hálshnykkur og heilahristingur

Til að fá heilahristing þarf kraft á bilinu 70-120G á heilamassann. Til að fá hálshnykk þarf kraft upp á 4G.

Þetta þýðir að einstaklingur fær alltaf hálshögg þegar hann fær heilahristing.

Þetta er ástæðan fyrir því að hjólahjálmar vernda ekki gegn heilahristingi. Fólk með hálshnykk og heilahristing lýsa oft sömu einkennum. Handvirk meðferð á hálsi og höfuðkúpu getur því reynst árangursrík, þar sem þessir vefir eru meðhöndlaðir og dregið er úr spennu á svæðunum.

Heilahristingur getur valdið alvarlegum vandamálum

Stór hluti þeirra sem fá heilahristing munu glíma við langtímavandamál. Bólga getur einnig komið fram á milli heilahimnanna fyrir framan heilann, sem er enn alvarlegra, þar sem þessar himnur þekja miðstöðvar í heilanum sem stjórna oft mikilvægri starfsemi í líkamanum. Þetta svæði í heilanum hefur meðal annars áhrif á hormónakerfið, minni, ýmis líffærakerfi og einbeitingu.

Einkenni sem fjórir af hverjum tíu þjást oft af eru höfuðverkur, mígreni, svimi, þreyta, ógleði og ljós- og hljóðnæmni.

Hvað hefur áhrif á einkenni heilahristings?

Allt sem hefur áhrif á heilastarfsemi getur og mun hafa áhrif á einkenni sem hafa komið upp eftir heilahristing. Vökvajafnvægi (of lítil vatnsneysla), svefn (of lítill svefngæði), streita, skynjunarörvun (mikill hávaði, lykt, ljós, farsími, sjónvarp o.s.frv.), óhollur lífsstíll (óhollt mataræði og of mikil eða of lítil hreyfing, áfengi o.s.frv.).

Langvinn einkenni (post commotio)

Eftir heilahristing getur taugaheilkenni, svokallað „post commotio“ heilkenni, komið fram þar sem einkenni heilahristings eru viðvarandi eða langvarandi. Þessir sjúklingar munu upplifa eitt eða fleiri einkenni daglega eins og svima, höfuðverk, þreytu, minnistruflanir, einbeitingarerfiðleika, ógleði og ljós- og hljóðnæmi. Nokkrir geta einnig upplifað persónuleikabreytingar, félagsleg vandamál, kvíða, þunglyndi og svipuð sálfræðileg vandamál.

Hvað gerist í heilanum eftir heilahristing?

Talið er að truflun á virkni eigi sér stað vegna teygju/núnings á taugasíma, sem er eins konar þráður milli taugabolsins og taugaenda. Taugasíminn liggur á milli hvíta og gráa efnisins í heilanum. Þar sem þessi tvö lög hafa mismunandi þéttleika hreyfast þau á mismunandi hraða. Þetta veldur ákveðinni teygju á taugarnar sem gerir það að verkum að þær örvast. Ef þetta gerist hjá milljónum taugafrumna á sama tíma getur það valdið eins konar rafstormi. Þessi „stormur“ er skammvinnur (sekúndur eða nokkrar mínútur) og er fyrsta stigið í bráðum heilahristingi.

Stuttu eftir meiðslin byrjar orkustigið að lækka um allt að 20% á næstu 5-7 dögum.

Hægt og rólega fer heilinn aftur í stöðuga orkuframleiðslu og er í grundvallaratriðum kominn í eðlilegt horf aftur eftir 22-45 daga. Þar að auki minnkar blóðflæði til heilans á tímabilinu eftir meiðslin, um allt að 50% (athugið, mælt í músum).

Þetta getur valdið stjórntruflunum, þ.e. minnkaðri virkni ósjálfráða taugakerfisins, sem hefur það hlutverk að stjórna jafnvægi milli sympatíska og parasympatíska taugakerfisins. Á sama hátt getur heilinn átt erfitt með að þola aukið blóðflæði, sem getur valdið einkennum við athafnir sem krefjast hraðs hjartsláttar eða aukinnar heilastarfsemi/einbeitingar.

Efnaskiptatruflanir

Þegar taugasíminn er teygður skapar það ójafnvægi í natríum-kalíum dælunni. Örvandi taugaboðefni sem kallast glútamat losnar, sem virkjar NMDA viðtaka. Aukning verður í upptöku kalks inn í frumuna. Kalk hefur mikla tilhneigingu til að hafa áhrif á hvatbera, sem eru orkuframleiðslustöðvar frumunnar.

Þar af leiðandi virka hvatberarnir ekki sem skyldi og framleiða þar með minni orku. Á sama tíma eykst orkuþörfin til að koma á jafnvægi í natríum-kalíumdælunum. Þetta leiðir til orkukreppu, sem getur leitt til þreytu, skapsveiflna, aukinnar svefnþarfar og einkenna eins og höfuðverks og svima. Þetta lagast hægt og rólega á 22-45 dögum.

Hversu lengi vara einkenni heilahristings?

Einkenni heilahristings vara í nokkra daga eða vikur hjá sumum, en aðrir fá alvarlegri einkenni.

Einkennin teljast langvinn ef þau vara lengur en 1-3 mánuði. Þegar heilahristingur er greindur er erfitt að spá fyrir um hversu lengi einkennin munu vara. Í sumum tilfellum er ekki hægt að útrýma einkennunum.

Heilahristingur og svefn

Högg á höfuðið veldur, ef það greinist sem heilahristingur, marblettum á heila eða heilahimnu. Þetta er mikið álag á heilann sjálfan, en einnig á kerfin sem halda heilanum og umhverfinu í heilanum heilbrigðu. Á nóttunni er heilastarfsemi enn virkari en hún er á daginn.

Heilinn hreinsar sig meðal annars, flokkar og vinnur úr áhrifum sem heilinn hefur orðið fyrir á daginn. Þess vegna mun áverki á heila (heilahristingur) hafa áhrif á svefn.

Heilahristingur og börn

Bæði fullorðnir og börn geta fengið heilahristing. Hins vegar eru einkenni heilahristings oft alvarlegri og tíðari. Börn jafna sig oft hraðar en fullorðnir eftir högg á höfuðið. Börn hafa oftast ekki sjúkrasögu eins og fullorðnir. Þetta þýðir að aðrir líkamlegir kvillar eru ekki til staðar í sama umfangi sem gætu annars valdið því að höfuðáverkarnir þrói með sér langtímaeinkenni.

Greining og einkenni heilahristings

Greining heilahristings er gerð út frá sögu, einkennum og klínískum niðurstöðum.

Algeng einkenni heilahristings eru:

• Höfuðverkur
• Verkir í hálsi
• Ógleði
• Svimi
• Þreyta
• Svefnvandamál: aukin svefnþörf, svefnleysi, erfiðleikar með að sofna eða vakna oft á nóttu
• Sjóntruflanir
• Ljós- og hljóðnæmi
• Heilaþoka

Sjaldgæfari einkenni heilahristings:

• Endurtekin uppköst
• Jafnvægis- og gönguvandamál
• Tilfinningatruflanir í handleggjum og/eða fótum
• Óskýrt tal

Önnur einkenni heilahristings:

• Aukinn pirringur
• Skapsveiflur
• Einbeitingarerfiðleikar
• Minnisvandamál
• Sorg
• Kvíði
• Minni hvati til athafna

Hvað getur þú gert í daglegu lífi?

• Forgangsraða svefni. Bæta svefnumhverfið og fara að sofa og vakna á sama tíma á hverjum degi (svefnrútína).

• Forgangsraða hollu og fjölbreyttu mataræði (mælt er með mataræði sem samanstendur af fáum hitaeiningum og mikilli neyslu á grænmeti). Forðast mikinn sykur og skyndibita, hvítt brauð (glúten) og bæta við magnesíum, B-, C- og D-vítamínum, Omega 3 sem fæðubótarefni, eins fljótt og auðið er eftir meiðslin.

• Dagleg hreyfing. Þetta má ekki gera einkennin verri. Gott er að forðast styrktarþjálfun til að byrja með ef það veldur því að einkennin ágerist.

• Draga úr streitu í daglegu lífi. Hugleiðsla/núvitund getur hjálpað til við að róa taugakerfið. Gæta aðeins að einu í einu, forðast að ofhlaða kerfið og hlusta á líkamann. Hvar eru mörkin þín? Byggja þarf jafnt og þétt upp þol fyrir áreiti með tímanum.

• Leita sér aðstoðar hjá sérfræðingum varðandi leiðbeiningar og meðferð við heilahristingseinkennum.

Annað um heilahristing

Í sumum tilfellum geta hormónabreytingar orðið í líkamanum. Talið er að þetta sé vegna skemmda á litlum en mikilvægum kirtli í heilanum sem kallast „heiladingullinn“.

Hann gegnir mikilvægu hlutverki í stjórnun lífsnauðsynlegra starfa líkamans.

Ef um heilahristing er að ræða er mikilvægt að útiloka fyrst alvarlegri veikindi, sem og aðra sjúkdóma eins og lausa kristalla í innra eyra sem valda svima, eða vera meðvitaður um aukaverkanir af samhliða lyfjatöku sem geta valdið svipuðum einkennum.

Engar sannanir eru fyrir læknisfræðilegri meðferð við heilahristingi sem meðferðarúrræði. Önnur meðferðarúrræði eru meðal annars:

• Jafnvægisþjálfun
• Meðferð hjá taugafræðingi

Osteópatía og heilahristingur

Við erum sérfræðingar í að greina og meðhöndla afleiðingar heilahristings. Við skoðum hreyfigetu í og ​​við höfuðkúpu, hvort truflanir séu á vökvanum í heilanum (heila- og mænuvökva) sem nærir og verndar heilann, hvort höggið hafi valdið örvef og takmörkunum í og ​​við lögin sem vernda heilann, hvort heilahimnurnar sem þekja heilann hafi orðið fyrir áhrifum og hvort truflanir séu á bandvef inni í höfuðkúpunni. Við tryggjum einnig að heilinn sé með gott blóðflæði til og frá höfuðkúpunni og að taugakerfið frá hálshryggjarliðum og höfuðtaugum virki sem best.

Heilahristingur krefst oft sjúkraþjálfunar og endurhæfingar (sjúkraþjálfari sem sérhæfir sig í heilahristingi) til að styrkja og koma á stöðugleika í vöðvum og bandvef.

Hversu margir ná sér eftir heilahristing?

Heilahristingur verður þegar heilinn sjálfur verður fyrir innvortis höggi á höfuðkúpuna eftir t.d. högg. Þetta högg veldur oft bólgu í eða á milli laganna sem vernda heilann.

Í um 60% allra tilfella er viðkomandi búinn að ná sér eftir eitt ár, en í mörgum tilfellum fylgir heilahristingurinn þeim slasaða í langan tíma.