Bakflæði hjá ungbörnum

Bakflæði frá maga upp í vélinda

Eins og með allt annað líffærafræðilegt hjá ungbörnum, verða maginn og vélindað einnig að þroskast. Lokuvöðvinn frá maga upp í vélinda er veikur til að byrja með og opnast oftar en hjá fullorðnum. Þetta er gagnlegt þar sem hann virkar sem flóttaleið fyrir loftið sem fer niður í maga þegar barnið drekkur mjólk. Um 6 vikna aldurinn hefur lokuvöðvinn sama styrk til að lokast og hjá fullorðnum.

Ef mjólkin hefur verið í maganum í nokkrar klukkustundir áður en hún kemur upp, verða uppköstin kekkjóttari og súr lykt fylgir. Í þessum tilvikum á sérstaklega vel við að fá skoðun hjá osteópata til að finna undirliggjandi orsök.

Bakflæði frá maga upp í vélinda (e. Gastroesophageal Reflux, GER) er eðlilegt hjá ungbörnum frá 3 vikna til 12 mánaða aldurs. Þetta getur gerst allt að 30 sinnum á dag og  sést bæði með því að barnið kyngir mjólkinni aftur eða með uppköstum þar sem mjólkin kemur út.

Uppköst eru eðlileg hjá yfir 50% heilbrigðra ungbarna á aldrinum 0-3 mánaða en sjást aðeins hjá 5% af 10-12 mánaða gömlum börnum.

Neðri vélindaloki

Neðri vélindaloki (e. lower esophageal sphincter, LES) er hringlaga vöðvi staðsettur neðst í vélinda og virkar sem einstefnuloki milli vélinda og maga. Helsta hlutverk hans er að halda magainnihaldi frá vélinda og barka. Virkni lokans er stjórnað af sjálfvirka taugakerfinu í gegnum skreyjutaugina (vagus) og hreyfing hans er því ósjálfráð. Veikur loki getur leitt til bakflæðis.

Neðri vélindalokanum er venjulega lokað til að koma í veg fyrir að blanda af magasýru, meltingarensímum og galli komist upp í vélinda eða barka. Þótt maginn sé hannaður til að þola lágt sýrustig magasýrunnar, þá er vélindað það ekki. Slímhúð þess er hægt og rólega étin upp af magasýrunni, sem stundum leiðir til sársaukafullrar tilfinningar í brjósti og hálsi, oft kallað brjóstsviði.

Falið bakflæði hjá ungbörnum

Falið bakflæði felur í sér ekkert sýnilegt bakflæði, heldur kemur magasýra og mjólk úr maganum upp í vélinda, en í stað þess að það komi út, rennur það aftur niður í magann. Þess vegna getur það valdið tvöföldum vandamálum þar sem magasýran og mjólkin erta slímhúðina í vélinda bæði þegar hún rennur upp og niður aftur.

Það skal tekið fram að falið bakflæði er hugtak sem kom upp án rannsókna á börnum til að staðfesta tilvist slíkrar greiningar í ungbarnatíð.

Þetta ástand er sársaukafullt fyrir ungbörn og veldur því greinilegum truflunum og gráti. Margir eiga erfitt með að uppgötva falið bakflæði, þar sem ekkert sýnilegt bakflæði er til staðar. Hér er mikilvægt að skoða hvernig ungbarninu líður og hvaða einkenni barnið hefur (sjá einnig kaflann Einkenni bakflæðis hjá ungbörnum). Það er mikilvægt að vita að ungbörn geta haft bæði bakflæði og falið bakflæði á sama tíma, svo stundum spýta þau út úr sér, en stundum fer það aftur niður.

Góð ráð gegn bakflæði hjá ungbörnum

• Halda barninu uppréttu í 20-30 mínútur eftir máltíð.
• Liggja á vinstri hlið þegar barnið sefur, en aðeins undir eftirliti foreldra.
• Hækka höfuðgafl í 25-30 gráður eftir máltíð.
• Tíðari og minni máltíðir.
• Þykkja mjólk og annað fljótandi fæði með til dæmis maísmjöli (gætið að hægðatregðu).
• Móðir getur reynt að forðast matvæli sem valda bakflæði (súkkulaði, piparmynta, koffein og feitur matur).
• Forðast tóbaksnotkun.
• Eftir samráð við lækni getur móðir prófað að minnka inntöku próteins úr kúamjólk eða prófa ungbarnamjólkurblöndu í 2-4 vikur (allt að 40% barna með bakflæði eru með ofnæmi fyrir fæðupróteinum). Þar sem börn vaxa oft upp úr ofnæminu er hægt að kynna barninu aftur fyrir mjólk við 12 mánaða aldurinn.
• Þegar barnið er eldra en eins mánaðar gamalt ætti það að liggja á maganum í að minnsta kosti 20 mínútur á dag.
• Skera á tunguhaft (frenotomy): Getur dregið úr sársauka í tengslum við brjóstagjöf en engar vísbendingar eru um áhrif á bakflæði.
• Góðgerlar: Ein slembirannsókn hefur sýnt fram á minnkun í tíðni bakflæðis með notkun góðgerla. Sönnunargögnin eru veik, en vegna fárra aukaverkana má nota góðgerla sem viðbótarmeðferð. Góðgerlar geta ekki í sjálfu sér talist meðferð við bakflæði.

Orsakir bakflæðis hjá ungbörnum

Ungbörn neyta hlutfallslega stærri máltíða en fullorðnir, sem leiðir til minni spennu í neðri vélindalokanum. Hjá fullorðnum tæmist maginn af fljótandi fæðu á um 30–60 mínútum, en hjá ungbörnum getur hún setið í maganum í 2–3 klukkustundir eftir máltíð.

Þarmahreyfingar ungbarns eru einnig hægari en hjá fullorðnum og fara um helmingi hægar. Ef vélinda verður fyrir ertingu geta samdrættir stöðvast og færsla fæðunnar niður í magann skerðist.

Langvarandi hægðatregða getur valdið því að maginn verði of fullur, sem eykur líkur á bakflæði.

Fyrirburar og börn með taugasjúkdóma geta haft varanlega minni spennu í neðri lokanum í vélindanu. Með auknum aldri minnka þó uppköst, þar sem fæðan verður smám saman þykkari og barnið eyðir meiri tíma í uppréttri stöðu en liggjandi.

Af hverju fær ungbarn bakflæði?

Minni vöðvaspenna getur stafað af skorti á taugaboðum frá sjálfvirka taugakerfinu, sérstaklega í gegnum skreyjutaugina (10. heilataug, e. vagus). Þessi skerðing á boðum getur oft tengst þrýstingi á höfuðkúpu við fæðingu (til dæmis vegna sterkra hríða, langrar eða hraðrar fæðingar, keisaraskurðar eða notkunar á sogbolla) eða vegna langvarandi þrýstings í grindarhol á síðari hluta meðgöngu.

Þegar slíkur þrýstingur á sér stað geta höfuðkúpubeinin orðið stíf eða skarast og þrýst á heilataugarnar, þar á meðal skreyjutaugina.

Einnig er algengt að sjá spennu í hálsi barnsins, þar sem taugin liggur, sem og læsingu eða spennu í brjósthrygg, þar sem vélindað liggur og sympatísk taugatenging þess er staðsett.

Þindin gegnir einnig lykilhlutverki í bakflæði. Ef hún verður stíf getur bandvefur hennar togað í liðbönd, meðal annars við vélindað, og þannig truflað starfsemi neðri vélindalokans. Þar að auki tengist maginn þindinni með gastro-phrenic liðbandinu. Ef það stífnar getur maginn dregist upp á við og aukið þrýsting á neðri lokann, sem eykur hættu á bakflæði og uppköstum. Þindin getur einnig stífnað upp vegna truflana í hálsi, þar sem þindartaugin (C3–C5) liggur.

Þættir sem geta aukið líkur á bakflæði hjá börnum eru meðal annars:

• Sýklalyf. Hvort sem þau eru tekin af móður á meðgöngu eða brjóstagjöf, eða af barninu sjálfu, þar sem þau geta raskað þarmaflórunni.
• Streita. Hjá móður á meðgöngu eða barninu sjálfu við fæðingu, sem getur haft áhrif á skreyjutaugina og parasympatíska taugakerfið.
• Stutt eða þröngt tunguhaft. Ungbarnið gleypir þá of mikið loft við fæðingu og skortur verður á örvun tungu- og koktaug (glossopharyngeal nerve) og skreyjutaugar.
• Óbeinar reykingar og koffein geta slakað á lokanum milli maga og vélinda.

Einkenni bakflæðis hjá ungbörnum

Venjulegt barn grætur að meðaltali í 2–3 klukkustundir á dag, mest við 6–8 vikna aldur. Það getur þó verið erfitt að greina hvort grátur sé af völdum bakflæðis eða annarra þátta.

Algeng einkenni bakflæðis eru:

• Tíð uppköst
• Grátur, pirringur eða verkir
• Erfiðleikar við brjóstagjöf eða pelagjöf
• Krampakenndir verkir við máltíðir
• Hægur vöxtur
• Vanlíðan
• Höfnun á brjósti eða pela
• Öndunarfæraeinkenni (hósti, hvæsandi öndun)
• Tímabundið öndunarstopp

Önnur möguleg einkenni geta verið:

• Barn vill ekki liggja eða sofna liggjandi
• Tilfinning að matur festist í hálsi
• Ofát
• Grátur við rop eða að barn vill ekki ropa
• Magakrampar
• Blaut uppköst eða blautur hiksti
• Mikil slefframleiðsla
• Roði í kringum augun
• Eyrnaverkur
• Grátur í bílstól
• Óróleiki í hreyfingum

Því fleiri einkenni sem barnið hefur, því alvarlegra er ástandið. Hins vegar er mikilvægt að hafa í huga að barn getur þjáðst af bakflæði eða svokölluðu földu bakflæði án þess að öll þessi einkenni séu til staðar.

Bakflæði hjá barni og svefn

Meðferð við bakflæði hjá börnum

Flest ungbörn sem eru heilbrigð þurfa enga meðferð, jafnvel þótt þau kasti oft upp. Yfirleitt er ráðlagt að prófa hefðbundnar aðferðir áður en lyfjameðferð kemur til greina.

Algeng lyf:

• Gaviscon – þykkir magainnihald og dregur tímabundið úr bakflæði (virkni í nokkrar klukkustundir). Getur valdið hægðatregðu.
• Nexium og Omeprazole – sýrudæluhemlar sem minnka framleiðslu magasýru. Þeir gera uppköstin minna súr og draga þannig úr hættu á sýruskemmdum, en minnka ekki endilega sjálft uppkastið.
  • Við vægu bakflæði: lyf notuð í um 8 vikur.
  • Við alvarlegra bakflæði: lyf notuð í 8–12 mánuði.

Um það bil 50% ungbarnanna sýna bataeinkenni með hefðbundnum aðgerðum án lyfja.